BİTKİSEL DOKULAR

​

BÖLÜNÜR DOKU (MERİSTEM)

✔ Mitoz bölünme yapabilme yeteneğinde olan hücrelerin oluşturduğu dokudur.

✔ Bitkinin kalınlaşmasını ve uzamasını sağlar.

 

Meristem doku hücrelerinin özellikleri

✔ Hücreler arası boşluk yoktur.

✔ Farklılaşarak diğer dokuları oluştururlar.

✔ Büyümde etkili olan hormonları salgılar.

✔ Hücreleri küçük, ince çeperli, küçük kofullu, bol sitoplazmalı, ve büyük çekirdeklidir.

✔ Metabolizmaları hızlıdır.

✔ Klorofil taşımadıklarından fotosentez yapamazlar.

 

UÇ (APİKAL) MERİSTEM

✔ Embriyonik dönemdeki bölünme yeteneğini hayatı boyunca sürdüren meristem dokusudur.

✔ Kök, gövde ve dalların uçlarında bulunur.

✔ Bitkinin uzamasını sağlar. (Primer Büyüme)

​

YANAL (LATERAL) MERİSTEM

✔ Parankima dokusu hücrelerinin oksin ve sitokinin hormonları etkisiyle yeniden bölünme özelliği kazanması sonucu oluşmuş hücrelerin oluşturduğu dokudur.

✔ Bitkinin kalınlaşmasını sağlar.

✔ Monokotil bitkilerde bulunmaz.

 

Damar Kambiyumu (İç Kambiyum): Yeni iletim dokuyu oluşturarak enine kalınlaşmayı sağlar.

 

Mantar Kambiyumu (Fellogen = Dış Kambiyum): Damar kambiyumunun gövde içerisinde yaptığı kalınlaşma sonucunda gövdenin dış kısmındaki parçalanan epidermis yerine peridermis dokusunun oluşmasını sağlar.

 

Yara Kambiyumu: Bitkinin yara alan kısmının onarılmasını sağlar.

​

Sekonder Büyüme

✔ Bitkinin lateral meristem aktivitesi sayesinde kalınlaşma yapmasına sekonder büyüme denir.

✔ Sekonder büyümede damar kambiyum ve mantar kambiyumu görev alır.

✔ Odunsu ve bazı otsu bitkilerde görülür.

✔ Monokotil bitkilerde görülmez.

✔ Kök ve gövdede benzer şekilde gerçekleşir.

​

✔ Uç meristemin farklılaşması ile oluşan primer ksilem ve primer floem arasında damar kambiyumu bulunur.

✔ Damar kambiyumu yılda iki kere aktif olur. İçe doğru sekonder ksilemi dışa doğru sekonder floemi oluşturur. 

✔ Çevre şartlarının daha elverişli olduğu büyüme zamanlarında oluşturulan hücreler bol sitoplazmalı, ince çeperli ve açık renkliyken, daha az elverişli olduğu zamanlardaki ise az sitoplazmalı, kalın çeperli ve koyu renklidir.                

​

✔ Damar kambiyumunun aktivitesi sonucunda gövde kalınlaşır. Dıştaki epidermis dokusu parçalanır.

✔ Mantar kambiyumunun aktvitesi ile peridermis dokusu oluşturulur.

✔ Çift yıllık otsu bitkilerde mantar kambiyumu bulunmaz. Bu bitkilerde sadece damar kambiyumu bulunur. Peridermis oluşturamadıklarından 2. yılın sonunda ölürler.

✔ Meristem dokularının farklılaşarak bölünme özelliklerini kaybetmeleri sonucunda oluşmuş dokulardır. Görev ve yapılarına göre çeşitlenirler.

 

TEMEL DOKU

✔ Farklı özelliklere sahip parankima, kollenkima (pek doku) ve sklerankima (sert doku) dokularından oluşmuştur.

✔ Bitkilerdeki metabolik faaliyetlerin çoğundan sorumludur.

✔ Kök, gövde ve yaprakların örtü dokusu ile iletim dokusu arasını doldurmaktadır.

✔ Depolama, fotosentez yapma ve destek olma gibi görevleri de vardır.

 

1) PARANKİMA

✔ Canlı hücrelerdir.

✔ Genellikle bol sitoplazmalı, besin depolayabilen ve pigment taşıyabilen hücrelerdir.

✔ Bitkilerin hemen hemen bütün organlarının yapısında bulunur.

​

Görevleri bakımından 4 farklı parankima hücresi bulunur.

 

a) Özümleme (Asimilasyon) Parankiması

✔ Klorofil bakımından zengin olup fotosentez yapan parankimadır.

✔ Yaprak, genç gövde gibi kısımlarda bulunur. Yaprakların mezofil tabakası içinde bulunur. Palizat ve sünger parankimaları özümleme parankimalarıdır.

 

b) Depo Parankiması

✔ Su ve besin depolayan parankimadır.

✔ Gövde, kök, yaprak, meyve… gibi organlarda depolama yapar. Bitkinin çeşidine göre depoladığı madde değişir.

Kaktüslerde su, patateste nişasta, zeytinde yağ, nohutta protein…

 

c) Havalandırma Parankiması

✔ Çok sayıda hücreler arası boşluğa sahiptir.

✔ Bitkinin gaz alışverişini ve bitkinin su içerisinde dik durmasını sağlar.

✔ Özellikle oksijenin az olduğu su ve bataklık gibi bölgelerde yaşayan bitkilerde daha çok bulunur.

​

d) İletim Parankiması

✔ Özümleme parankiması ile iletim dokusu arasında madde alışverişi sağlayan parankima dokusudur.

​

2) KOLLENKİMA (PEK DOKU)

✔ Canlı hücrelerdir.

✔ Hücre çeperlerinde selüloz ve pektin birikimi olmuştur. 

✔ Hücreye desteklik sağlarlar. Gerilme ve kıvrılmaya karşı çok dayanıklıdırlar.

✔ Genç bitkilerde, yapraklarda, çiçeklerde ve meyve saplarında bulunur. (Bitkinin genç kısımlarında bulunur.)

✔ Selüloz ve pektin birikimi hücrenin köşelerinde meydana gelmişse köşe kollenkiması; boyuna çeperlerinde meydana gelmişse levha kollenkiması adı verilir.

​

3) SKLERANKİMA (SERT DOKU)

✔Ölü hücrelerdir. İlk oluştuklarında canlı hücrelerdir. Daha sonra çeperde başlayan lignin birikimi nedeni ile ölerek sklerankima haline gelirler.

✔ Bitkinin yaşlanmış kısımlarında bulunur.
✔ Sklerankima hücrelerinin şekli iğ şeklinde ise bu hücrelere sklerankima lifleri denir. Demet hallinde bulunarak bitkiye desteklik sağlar. Keten, kenevir gibi bitkilerde bolca bulunur.

✔ Sklerankima hücrelerinin şekli yuvarlak ise bu hücrelere taş hücreleri denir. Bu hücrelere bitkinin kabuğunda ve tohumlarda çok rastlanır. Ayva, armut gibi bitkilerin meyvelerinde bolca bulunur.

​

ÖRTÜ (KORUYUCU DOKU)

✔ Bitki organlarının dış yüzeyini örter.

✔ Epidermis ve peridermis olmak üzere iki çeşittir.

 

1) Epidermis

✔ Otsu bitkilerin her yeri, odunsu bitkilerin ise genç gövde ve kökleri ve yaprakları örten genellikle tek katlı olan dokudur.

✔ Hücreleri klorofil taşımaz ve aralarında boşluk yoktur.

✔ Dış tarafa doğru kütin salgılarlar. Bu salgı kütikula tabakasını oluşturur. Bu tabaka su kaybını engeller. Işığa karşı geçirgendir ancak kalın olması durumunda ışık geçirgenliğini azaltarak fotosenteze olumsuz etki yapar. Kökte bulunmaz.

✔ Kurak bölge bitkilerinde kütikula kalınken nemli bölge bitkilerinde incedir.

Kutikula tabakası epidermisin farklılaşması sonucu oluşmamıştır.

​

 

Epidermis farklılaşması ile Oluşan Yapılar

a) Stoma

✔ Klorofil içeren iki bekçi (stoma = kilit) hücrelerinden oluşmuş yapıdır.
✔ Stoma hücreleri arasında boşluk vardır. Bu boşluğa stoma açıklığı denir. Stoma hücrelerinin stoma açıklığına bakan çeperleri daha kalın olduğundan turgor basıncı değişimine bağlı olarak açılıp kapanabilirler.
✔ Çevre şartlarına ve bitkinin ihtiyacına göre açılıp kapanarak bitkinin gerekli gaz alışverişi ve terlemesini (transpirasyon) düzenler. (Su alımı yapamazlar.)

✔ Bitki türüne ve yaşadığı ortama göre stomaların epidermis tabakasındaki yeri, konumu ve sayısı farklı olabilir.

✔ Kurak bölge bitkilerinde stoma sayısı az ve yaprağın alt yüzeyinde alt konumlu olarak bulunurlar.

✔ Nemli bölge bitkilerinde ise stoma sayısı çok ve yaprağın her iki yüzünde bulunabilir ve üst konumludur.

✔ Kök epidermisinde ve su içinde yaşayan bitkilerde ise stoma bulunmaz.

​

b) Hidatot (Su savağı)

✔ Sıvı halde su ve suda çözünmüş mineralleri atan yapıdır. Stoma gibi açılıp kapanma özelliği yoktur. Ksilemlerin dışarı açıldığı bölgelerdir. Su alımı yapmazlar.

✔ Yaprak uçlarında nadiren de yaprak yüzeylerinde bulunur.

✔ Havadaki nemin fazla, kök basıncının yüksek ve terlemenin yapılamadığı durumlarda suyun fazlası hidatotlarla dışarı atılır. Bu olaya gutasyon (damlama) denir.

✔ Genellikle nemli bölge bitkilerinde görülür.

​

c) Tüy (Trikom)

✔ Epidermis hücrelerinin dışa doğru uzayarak oluşturduğu canlı ya da ölü olabilen yapıdır.

✔ Bitkinin türüne ve yaşadığı ortama göre yapı ve görev bakımından farklılıklar gösterir.

✔ Bir tane epidermis hücresinde oluşmuşsa basit tüy;  birden fazla epidermis hücresinden oluşmuşsa bileşik tüy denir.

​

Görevleri

✔ Su kaybını azaltır.

✔ Bitkinin aşırı ısınmasını önler.

✔ Stomaların rüzgar almasını engeller.

✔ Hayvanlara karşı savunma sağlar.

✔ Bazı tüyler içerisinde aromatik bileşikler bulunur. Kokulu bitkilerin gövde yaprak ve çiçeklerinde bulunur. Bu şekilde tozlaşmaya yardımcı olur.

✔ Köklerde bulunan emici tüyler topraktan su ve suda çözünmüş minerallerin emilmesini sağlar.

​

Emergens (Diken)

✔ Epidermisin parankima hücreleri ile beraber oluşturduğu çıkıntıdır.

✔ Tüylere göre daha serttir.

✔ Hayvanlara karşı savunma yapmada kullanılır.

✔ Tohumların hayvanlara tutunarak geniş alanlara yayılmasını sağlayan emergensler de vardır.

​

2) Peridermis

✔ Bitkinin odunlaşmış gövdelerinin dışını saran koruyucu dokudur.

✔ Hücre çeperleri süberin ile dolduğundan hücre madde alışverişini yapamaz ve ölür. Bu nedenle ölü hücrelerden oluşmuştur.

✔ Kambiyumun gövdeyi kalınlaştırması sonucunda parçalanan epidermis yerine mantar kambiyumu tarafından oluşturulur.

 ✔ Parçalanmış epidermis hücrelerinin arasında bulunan stomaların yerini peridermis içerisinde lentisel (kovucuk) alır.

 

Lentisel; stoma gibi gaz alış verişinde görev alır ancak ölü hücrelerden oluştuğundan açılıp kapanma özelliği yoktur.

​

İLETİM DOKU

✔ Bitkilerde organik ve inorganik maddelerin bitkinin farklı organ ve dokularına taşınmasını sağlayan dokudur.

✔ Damarsız tohumsuz bitkiler hariç (kara yosunu) tüm bitkilerde vardır.

 

1) Ksilem (Odun Borusu)

✔ Bitkilerin emici tüylerle topraktan aldığı su ve minerali yapraklara ve diğer organlara taşınmasını sağlayan ölü dokudur.

✔ Trake ve trakeit hücrelerinden oluşmuştur. Trakeler büyük, trakeitler küçük borulardır. Hücreler arasındaki çeperler erimiştir. Yan çeperler kalınlaşarak boru şeklini almıştır.

✔ Gövdede içte, yaprakta dışta bulunur.

✔ Tek yönlü olarak (kökten gövdeye) madde taşınması yapar.

✔ Madde taşıması floeme göre hızlıdır.

​

Floem (Soymuk Borusu)

✔ Fotosentez sonucunda üretilmiş olan organik
maddelerin gerekli dokulara iletilmesini sağlayan canlı bir iletim
dokusudur.

✔ Kalburlu boru ve arkadaş hücrelerinden oluşmuştur. Hücreler arası çeperler tamamen erimemiştir. Kalburlu hücreler arasında kalburlu plaklar oturur.
✔ Gövdede dışta, yaprakta içte bulunmaktadır.

✔ Çift yönlü taşıma gerçekleştirir.

✔ Taşıma aktif taşıma ve pasif taşıma ile gerçekleşir. Madde hareketlerinin gerçekleşmesinde sıvı basıncı farklılığından kaynaklanır.

​